Тиилелгени чагызы
Севил угбай
Бистер, тыва эки турачылар, ынчан дайынче кирерде дгере аныяк-чалыы турган бис. Бисти эскадронну хндлг кижилерини бирээзи Ооржак Севил Матпаевна чораан. Тулчуушкун езинде-даа, кыска дышта-даа оо адын, дайынчы эрге-дужаалын адап чыткан кижини ам бгн арай-ла сагынмайн-дыр мен. Ааа хамаарыштыр бисти ааска эптешкен сзвс – э-не эргелиг, чылыг-чымчак сс – «угбай» турган.
Тываны эрес-дидим кыстарындан э-не улуг назылыг ийи кижи чораан, оларны бирээзи – Ооржак Севил. Ол 1916 чылда Чадаана хемге ядыы арат Матпааны г-блезинге трттнген. Бисти аравыска эртем-билиглиг-даа, орус дылга черле шевергин чугаалаар кижилерни бирээзи ол турду. Ооржак Севил 1936–38 чылдарда Москвага Чн чк улустарыны Коммунистиг университединге ренип чораан. Дайын мурнунда тыва эки турачы аъттыг шериг эскадронуну санинструктору болгужеге, ол Тыва Арат Республиканы стк Шгзн секретарынга барык-ла беш чыл ажылдап каапкан турган.
Оо аажы-чанында, бодун ап чоруурунда черле артык-тудуу чве чок, бир крге, турум-даа ышкаш сагындырар болзажок, кончуг кижизиг, биче сеткилдиг кижи чве.
Бисти тыва эки турачыларывысты баштайгы тулчуушкунга тккен ханын, балыг-бышкын, аарышкызын э баштай крген кижи Ооржак Севил чве.
Деражно дээш шаап халдаашкынны бдзнде улуг лейтенант Монгуш Сатты взводу днеки камгалалга немец хайгыылчылар-биле сегиржип алыышкынга балыглаткан Баян-Тгске, Сундуй-оолга баштайгы дузаны Ооржак Севил кргскен. Деражно дээш тулчуушкунга маадырлыы-биле лген Монгуш Сат, Тлш Сегии оларны чрээ сокпайн, ханы тктп чыдырда безин ыглап ора, шарып турган кижи кымыл? Ооржак Севил угбай.
Октар сыылаан тулчуушкун, езинде балыглатканнарга баштайгы дуза чедирери ындыг белен бе? Чанында бомба-снаряд сыгырбышаан частып турар, чанында он-он кижи кескен чиге хаак дег калбаш кээп ууп турар. А сен ол еде ок кажан-на меээ дээптер ирги деп коргунчуг бодалды шагда-ла уткан, канчап-чооп балыглаткан дайынчыны ыык, озалааш, ок четпес черже ндрп, канчап оо тынын алырыл деп бодалга алзыпкан, малгаш аразында нгеп-союп турар сен.
Севил угбай каш удаа маадырлыг чоруктарны кылган. Балыглаткан солдатты тынын алыры – эрес-дидим чорук-тур, он-он дайынчы оо ачызында амы-тынындан чарылбаан.
Дайын соонда Ооржак Севил, тайбы еде оо ат-сывы – Надежда Матпаевна Даваа, Тыва автономнуг областы ксекчи комитедини чанында Крнени айыыл чок черинге р еде ажылдаан. Кадыыны байдалы-биле оон халашкаш, СЭКП Тыва обкомунга секретарь-машинакчы болуп ажылдап тургаш, пенсияже нген.
Тыва эки турачы оолдар-кыстарны угбазы Ооржак Севил (Надежда Матпаевна Даваа) аар аарааш, 1973 чылда мчээн.
ТР-ни Национал архиви белеткээн.