Уругну трээн дылынга чугааланып эгелээринге э улуг рольду кым ойнаарыл?
Тыва культура твн оюн-кргзг рээлинге Россияны эртемнер академиязыны Дыл эртемини институдуну дылдар кадагалаар, диргизер, бижидип арттырар эртем твн удуртукчузу, филология эртемнерини кандидады Аржаана Срн-биле «г-блени дыл политиказы: ада-иелерге смелер» деп ужуражылга болуп эрткенин Национал школа хгждер институт дынаткан.
Ук хемчегни Россияны эртемнер академиязыны Дыл эртемини институдуну дылдар кадагалаар, диргизер, бижидип арттырар эртем твн болгаш ТР-ни редилге яамызыны национал школа хгждер институт, К.Б. Ондар аттыг тыва улусту езу-чачылдарыны, аас чогаал болгаш ус-шеверлер твн кады эрттирген.
Ужуражылгага дыл шинчилекчизи Аржаана Срн апрель 22-ден бо хнге чедир Тываны шупту кожууннарын кезип чорааш, шинчилел ажылын кылганыны тнелдерин ндрген. Ук ажылды чогударда уруглар чыылган черлер: садыг, кудумчуда ойнаар шлдер, уруглар садтарынга барып, эскет чокка уругларны чугаазын шинчилээр арга, база кижилер-биле чугаалажып тургаш илередир арга, садыг болгаш албан черлеринде бижиктерни кандыг дылдарда бижиттингенин хайгаараар арга дээш хй-ле методтарны ажыглап турганын эртемден чугаалаан.
Кожууннарда тыва дылды ажыглаттынып турары Кызыл хоорайга денээрге нептерегейин демдеглевишаан, ажы-тл-биле тывалап чугаалажыр болза, тывалап харыылап нп кээрин эскерген. Оо-биле кады арай двренчиг, элдептиг таварылгаларны база бар. Чижээ, чгле тыва дылдыг чон чурттап турар кожууннарда байырлалдар, хемчеглер орус дыл кырында болуп эртип турары. Оон агыда хй-ниитини чемненир черлеринде (тыва аттыг-даа болза) чем дажыыр азы кассада турар тыва ажылдакчыларны чон-биле албан орус дылга мендилежирин демдеглээн.
Аалчыларга, ылагыя ске черден келген аян-чорукчуларга, тыва чонну дылынга мендилежири солун чл болур дээрзин ол-ла дораан тайылбырлап берип чораанын эртемден чугаалаан. Ында кандыг-даа этика дрм хажыттынмайн турар, а харын-даа национал республикага бизнести чорударыны база бир «длгр» болуп болурун демдеглээн.
Чыылган ада-иелерге, кырган-ава, кырган-ачаларга дараазында ажыктыг смелерни эртемден берген. Чижээ, “Бир хн – чагыс дыл” дээрге г-бле неделяда бир хнн шилип алгаш, ол хнде шилип алган дылынга чугаалажыры болур. Тыва, орус, англи-даа болур-ла. “Бир кижи – бир дыл” дээрге бичии уруг ачазы-биле чгле тывалажыр, а авазы-биле чгле орустажыры болур. Оон агыда, школа назыны четпээн уругларга хар-назынынга дгжр шлктерни номчуп, доктааттырар дээш оон-даа ске. Кол-ла чве, телефон ажыглалын шегледип, чаш азы элээди-даа уруг-биле ада-иени чугаалажыры болур. “Тыва дылды ажы-тлвстен дынаар дизивиссе, бис трээн дылывысты оларга айтып, дамчыдып бээр ужурлуг бис” деп эртемден тайылбырлаан.
Ужуражылганы тнчзнде чыылганнар айтырыглар салып, санал-онал солчуп, кезек чугаалашканнар. Национал школа хгждер институтту директору, филология эртемнерини кандидады Елена Куулар ажы-тлд уруглар садынче, 1-ги классче, 5-ки классче киирип тура, билдириишкинге тыва дылды мээ уруумга редири албан деп айытса чогуур деп демдеглээн. Ынчангаш ажы-тлвст тыва дылды билиринге г-блени салдары кончуг чугула деп члге чыылганнар чпснп, чагыс тнел кылганнар.